세라토닌과 멜라토닌의 연관성이 중요한 이유
๋น, ์๊ฐ, ์์ฌ, ์ ์ฒด ํ๋, ๊ธฐ๋ถ์ด ์๋ฉด์ ์ด๋ค ์ํฅ์ ์ฃผ๋์ง์ ์๋ฉด ๊ทธ ์์ฒด์ ๋ํด ํ์์ ์์ฃผ ์ด์ผ๊ธฐ๋ฅผ ๋๋๋๋ค. ์ธ๋กํ ๋(Serotonin)๊ณผ ๋ฉ๋ผํ ๋(Melatonin)์ด ์ผ๋ง๋ ๋ฐ์ ํ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์์ผ๋ฉฐ ๊ทธ๋ฌํ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์๋ฉด์ ์ ์ค์ํ์ง ์ค๋ช ํด์ฃผ๋ฉด ๋๋ผ๋ ์ฌ๋์ด ๋ง์ต๋๋ค. ์ด ๊ธ์ ํตํด ๋ฉ๋ผํ ๋๊ณผ ์ธ๋ผํ ๋์ด๋ ๋ฌด์์ด๋ฉฐ ์ด๋ฌํ ์ ๊ฒฝ ํธ๋ฅด๋ชฌ์ ์์ฐ์ ์ผ๋ก ์์ฑํ๊ฑฐ๋ ๋ณด์ถฉ์ ๋ก ์ญ์ทจํ์ฌ ์๋ฉด์ ์ง์ ๋์ด๋ ค๋ฉด ์ด๋ป๊ฒ ํด์ผํ๋ ์ง ์์๋ด ๋๋ค.
์ธ๋กํ ๋์ผ๋ก๋ถํฐ ๋ง๋ค์ด์ง๋ ๋ฉ๋ผํ ๋
ํญ์ฐํ์ ์ด์ ์๋ฉด ํธ๋ฅด๋ชฌ์ธ ๋ฉ๋ผํ ๋์ ํ๋ณต๊ฐ๊ณผ ํ์จํจ์ ๋๋ผ๊ฒ ํด ์ฃผ๋ ์ ๊ฒฝ ํธ๋ฅด๋ชฌ์ธ ์ธ๋กํ ๋์ผ๋ก๋ถํฐ ๋ง๋ค์ด์ง๋๋ค.
๋ ํธ๋ฅด๋ชฌ ์ฌ์ด์ ์ด๋ฐ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์๋ค๋ ์ฌ์ค์ ์๋ฉด
๋๋ผ๋ ์ฌ๋์ด ๋ง์ต๋๋ค. ๋ ํธ๋ฅด๋ชฌ์ ์ด์ฒ๋ผ ๋ฐ์ ํ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ธ๋กํ ๋์ด ๋ถ์กฑํ๋ฉด
๋ฉ๋ผํ ๋ ์์ฑ์ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๊ธธ ์ ์์ต๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์๋ฉด์ ์ง์ ๋์ด๊ธฐ ์ํด ๋ฉ๋ผํ ๋์ด ์ ์ ํ ์์ฑ๋๋๋ก ํ๋ ค๋ฉด ์ธ๋กํ ๋ ๋ถ๋น๋ฅผ ์ ์ ํ ์ํ๋ก ์กฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํฉ๋๋ค.
์ฌ๋ฐ๋ฅธ ์๋จ๊ณผ ์ํ์ต๊ด์ ๋ฐ๋ฅธ๋ค๋ฉด ์ฝ๋ฌผ์ด๋ ๋ณด์ถฉ์ ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ํ์ ์์ด ์ด๋ฌํ ํธ๋ฅด๋ชฌ ์์น๋ฅผ ์ ์ ํ ์ ์งํ ์ ์์ต๋๋ค. ๋ง์ผ ์ธ๋กํ ๋๊ณผ ๋ฉ๋ผํ ๋ ์์น๋ฅผ ์ ์ ์์ค์ผ๋ก ์กฐ์ ํ๊ธฐ ์ํด ๋ณด์ถฉ์ ๋ฅผ ์ญ์ทจํ๊ธฐ๋ก ๊ฒฐ์ ํ๋ค๋ฉด ์ฌ๋ฐ๋ฅธ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ฐ๋ฅด๋ ๊ฒ์ด ์ค์ํฉ๋๋ค.
๋ฉ๋ผํ ๋์ ๋ฌด์์ด๋ฉฐ ์ด๋ป๊ฒ ์์ฑ๋๋๊ฐ?
๋ฉ๋ผํ ๋์ ์ก๊ณผ์ฒด์์ ์์ฑ๋๋ ์ ๊ฒฝ ํธ๋ฅด๋ชฌ์ผ๋ก, ์ ์ฒด ํ๋ณต ๋ฐ ์๋ช ์ฐ์ฅ์ ๋์์ด ๋ ์ ์๋ ๊ฐ๋ ฅํ ํญ์ฐํ ๋ฐ ํญ์ผ ์์ฉ์ ๋น๋กฏํ์ฌ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง์ ์ฃผ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ํํฉ๋๋ค. ๋ํ ๋ฉ๋ผํ ๋์ ์ธ์ฒด๊ฐ ๊ณ์ ์ ๋ณํ์ ์ ์ํ๊ณ ์์ฐจ๋ก ์ธํ ํผ๋ก๋ฅผ ํด์ํ๋ ๋ฐ๋ ๋์์ด ๋ ์ ์์ต๋๋ค. ๋ฌผ๋ก ์๋ฉด์๋ ํ์์ ์ธ ์ญํ ์ ํฉ๋๋ค.
๋ฉ๋ผํ ๋์ด ์์ฑ๋๋ ์ก๊ณผ์ ์ 2๊ฐ์ ๋๋ ๋ฐ๊ตฌ ์ฌ์ด์ ์์นํฉ๋๋ค. ํฌ์ ๋ฅ์์ ์ก๊ณผ์ ์ ์ฃผ์ ์ญํ ์ ์๋ฉด-๊ฐ์ฑ ์ฃผ๊ธฐ๋ฅผ ์กฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ ๋๋ค.
์ก๊ณผ์ ์ ๋ง๋ง์ ๊ด์์ฉ์ฒด ์ธํฌ์ ์ํด ์๊ทน๋ฉ๋๋ค. ๋์ ๋๋ฌํ ๋น์ ๋, ์ฒ์, ๋๋ก ์ด์ด์ง๋ ์ผ๋ จ์ ์ ๊ธฐ ์๊ทน์ ์ผ์ผ์ผ ์์ฒด ๋ฆฌ๋ฌ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์นฉ๋๋ค. ์ก๊ณผ์ ์ ์์ฒด ๋ฆฌ๋ฌ๊ณผ ์ฐ๊ณํด ์ ์ฒด๋ฅผ ์ ์์ ๊นจ์ ๊ฐ์ฑํ๊ฒ ํ๊ฑฐ๋ ์ง์ ์์ผ ์๋ฉด์ ๋๋ ํํ๋ฌผ์ง์ ์์ฑํฉ๋๋ค.
์์ฒด ๋ฆฌ๋ฌ์ ํ๊ฒฝ๊ณผ ์ฐ๊ด๋์ด ์์ผ๋ฉฐ ๋น์ ์ ๋ฌด์ ์จ๋์ ๋ฐ๋ผ ์ ์ ๋ก ์กฐ์ ๋๋ค๋ ์ฌ์ค์ ๋ชจ๋ฅด๋ ์ฌ๋์ด ๋ง์ต๋๋ค.
์ก๊ณผ์ ๋ด์์๋ ์ค์ํ ๊ณผ์ ์ด ๋ฐ์ํฉ๋๋ค. ์ก๊ณผ์ ์ ํจ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํด ์ธ๋กํ ๋์ N-์์ธํธ์ธ๋กํ ๋(N-Acetylserotonin)์ผ๋ก ๋ณํํฉ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ํจ์์ ์์ฉ์ ์ด๋ ์ ์ํด ์ด์ง๋ฉ๋๋ค. ๋์ด ๋น์ ๋ ธ์ถ๋๋ฉด ์ด ๋ณํ์ ๋ฐ์ํ์ง ์์ต๋๋ค.
์ด๋ ์ด ์ง์๋๋ฉด N-์์ธํธ์ธ๋กํ ๋์ ์๋ฉด์ ์ ๋ํ๋ ๋ฉ๋ผํ ๋์ผ๋ก ๋ณํ๋ฉ๋๋ค. ์กฐ๊ฑด์ด ๋ง๋ค๋ฉด ์ธ๋กํ ๋์ด ๋ง์์๋ก ๋์์ ๋ฉ๋ผํ ๋์ด ๋ ๋ง์ด ์์ฑ๋ ์ ์์ต๋๋ค.
์์ฝํ๋ฉด ๋์ ์ธ๋กํ ๋์ด ์ถฉ๋ถํ ๋ ์ด๋์ด ๊ณณ์ ์์ผ๋ฉด ์ธ๋กํ ๋์ ๋ฉ๋ผํ ๋์ผ๋ก ์ ํ๋์ด ์๋ฉด์ ๋์ธ ์ ์๋ค๋ ๊ฒ์ ๋๋ค.
์ธ๋กํ ๋์ด๋?
์ธ๋กํ ๋์ ๊ฑด๊ฐํ ๋ ๊ธฐ๋ฅ์ ํ์์ ์ธ ์ ๊ฒฝ ํธ๋ฅด๋ชฌ์ ๋๋ค. ์ต๊ทผ ๋ช๋ ๊ฐ ์ ํ์ ์ธ๋กํ ๋ ์ฌํก์ ์ต์ ์ (SSRI)๊ฐ ํญ์ฐ์ธ์ฆ์ ๋ก ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๋ฉด์ ์ธ๋กํ ๋์ ์ธ์ง๋๊ฐ ๋ถ์ฉ ๋์์ก์ต๋๋ค. ์ด ์ฝ๋ฌผ์ ์ธ๋กํ ๋์ด ๊ธฐ๋ถ์ ์กฐ์ ํ๊ณ ์์ ์ ์ผ๋ก ์ ์งํ๋ ๋ฐ ์ค์ํ๋ค๋ ์ฌ์ค์ ๋ณด์ฌ์ค๋๋ค.
์ธ๋กํ ๋์ ์๋ฏธ๋ ธ์ฐ์ธ ํธ๋ฆฝํ ํ(Tryptophan)๊ณผ ๋นํ๋ฏผB12, ์ฝ์ฐ, ํ ํธ๋ผํ์ด๋๋ก๋ฐ์ด์คํํ ๋ฆฐ(BH4, Tetrahydrobiopterin) ๋ฑ์ ๋นํ๋ฏผ์ผ๋ก ๋ง๋ค์ด์ง๋ ํธ๋ฅด๋ชฌ์ ๋๋ค. ํ ํธ๋ผํ์ด๋๋ก๋ฐ์ด์คํํ ๋ฆฐ์ ์ฝ์ฐ๊ณผ ๋นํ๋ฏผB12๋ก๋ถํฐ ํฉ์ฑ๋ฉ๋๋ค.
์ด๋ฌํ ๋นํ๋ฏผ์ ์๋จ์ ํตํด ์ฝ๊ฒ ์ญ์ทจํ ์ ์์ต๋๋ค. ์๋ฅผ ๋ค์ด, ์ฝ์ฐ์ ๊ฒ์์ฝฉ, ์๊ธ์น, ์๊ฐ์ ํ๋ถํ๊ณ ๋นํ๋ฏผB12๋ ์๊ฐ, ๋ค์ํ ํด์ฐ๋ฌผ, ์์ ํจ๋ชจ, ์ฐ์ , ์๊ตฌ๋ฅดํธ์ ๋ค์ด ์์ต๋๋ค. ์๋ฏธ๋ ธ์ฐ์ธ ํธ๋ฆฝํ ํ์ ๋จ๋ฐฑ์ง์ด ํ๋ถํ ์ํ์ ํจ์ ๋์ด ์์ต๋๋ค. ๋น๊ฑด์ด๋ ์ฑ์์ฃผ์์๋ ํธ๋ฆฝํ ํ์ด ๋ถ์กฑํ์ง ์๋๋ก ๋จ๋ฐฑ์ง์ด ํ๋ถํ ์ํ์ ์ถฉ๋ถํ ์ญ์ทจํ๋ ๊ฒ์ด ์ข์ต๋๋ค.
L-ํธ๋ฆฝํ ํ์ ๋ณด์ถฉ์ ๋ก๋ 5-ํ์ด๋๋ก์ํธ๋ฆฝํ ํ(5-hydroxytryptophan) ๋๋ 5-HTP ๊ฐ์ ๋ ๋์ ํํ๋ก ์ญ์ทจํ ์ ์์ต๋๋ค. 5-HTP๋ L-ํธ๋ฆฝํ ํ๋ณด๋ค ์ธ๋กํ ๋์ ํ ๋จ๊ณ ๋ ๊ฐ๊น์ด ๋ฌผ์ง์ ๋๋ค. ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด 5-HTP๋ ์ธ๋กํ ๋์ผ๋ก ์ ํ๋๋ ๊ณผ์ ์ ํจ์จ์ ๋์ด๊ณ ๊ธฐ๋ถ ๋ฐ ์๋ฉด์ ๊ฐ์ ํ ์ ์์ต๋๋ค.
5-HTP๋ ๋ง์ ์ฝ๋ฌผ๊ณผ ์ํธ์์ฉ์ ์ผ์ผํฌ ์ ์๊ณ ์ธ๋กํ ๋ ์ฆํ๊ตฐ์ ์ ๋ฐํ ์ ์์ผ๋ฏ๋ก ์ฌ์ฉ ์ ์ ์์ฌ์ ๋จผ์ ์๋ดํด์ผ ํฉ๋๋ค.
์ธ๋กํ ๋์ ๊ธฐ๋ฅ
์์์ ์ค๋ช ํ๋ฏ ์ธ๋กํ ๋์ ์ฃผ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ธฐ๋ถ์ ์กฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ด๊ณ ๊ธฐ์ต๋ ฅ๊ณผ ๋ด๋ถ๋น ๋ฐ ๋์ฌ ๊ณผ์ ๋ ๋์ต๋๋ค. ์ธ๋กํ ๋์ ์๋ฉด์ ์ค์ํ ๋ฉ๋ผํ ๋์ ์์ฑํ๋ ๋ฐ ๊ผญ ํ์ํ๋ฏ๋ก ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ๊ธฐ๋ถ์ ๊ฐ์ ํ๋ ๋ฐ๋ ๋์์ด ๋ฉ๋๋ค.
์๋ฉด, ๋ ๊ธฐ๋ฅ, ๊ธฐ๋ถ์ ๋ชจ๋ ๋งค์ฐ ๋ฐ์ ํ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์์ต๋๋ค. ๊ณผํ์๋ค์ ์ง์์ ์ผ๋ก ์ด๋ฌํ ๋ณต์กํ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์ฐ๊ตฌํ๋ฉฐ ์๋ก์ด ์ฌ์ค์ ๋ฐํ๋ด๊ณ ์์ต๋๋ค.
๋ฉ๋ผํ ๋ ์์ฑ์ ๋๋ฆฌ๋ ์๋ฉด ์์
์ ์ฒด์์ ์ถฉ๋ถํ ์ธ๋กํ ๋์ ์์ฑํ ์ ์๋ ์ํ๋ผ๋ฉด ์๋ฉด์ด ํ์ํ ๋ ๋ฉ๋ผํ ๋์ ๋ง๋ค๊ฒ ๋ฉ๋๋ค. ํธ์ํ ์๋ฉด์ ์ํ ๋น๊ฒฐ์ด ์์ต๋๋ค. ์ธ๋กํ ๋์ ๋ฉ๋ผํ ๋์ผ๋ก ๋ฐ๊พธ๋ ๋ฐ ํ์ํ ํจ์๊ฐ ์ด๋์ธ ๋ ํ์ฑํ๋๋ค๋ ์ ์ ์ด์ฉํ ์ ์์ต๋๋ค. ์ฆ, ๋ฉ๋ผํ ๋์ด ๋์์ ์์ฐ์ ์ผ๋ก ์์ฑ๋๋๋ก ํ๋ ค๋ฉด ์ทจ์นจ 30๋ถ ์ ๋ถํฐ ๋์ ๋น์ ๋ ธ์ถํ์ง ์์์ผ ํฉ๋๋ค.
์ด๋ฅผ ์ค์ฒ์ ์ฎ๊ธฐ๋ ๊ฒ์ ๊ฐ๋จํฉ๋๋ค. ์ ์๊ธฐ 30๋ถ ์ ๋ถํฐ๋ ์ฒญ์๊ด์ด ๋์ค๋ ๋ ธํธ๋ถ๊ณผ ํด๋ํฐ ํ๋ฉด์ ํผํ์ญ์์ค ์ฒญ์๊ด์ ์ธ๋กํ ๋์ ๋ฉ๋ผํ ๋์ผ๋ก ์ ํ์ํค๋ ํจ์๋ฅผ ์ฐจ๋จํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋๋ค.
์ ๋ ๋ ธํธ๋ถ ์์ ์ ํ ๋๋ ํญ์ ์ฒญ๊ด ์ฐจ๋จ ์๊ฒฝ์ ์ฐ๊ณ ์ ๋ ์์ฌ ํ์๋ ์ ์๊ธฐ๊ธฐ ํ๋ฉด์ ๊ฐ๊ธ์ ํผํฉ๋๋ค. ๋ถ๊ฐํผํ๊ฒ ์ ๋ ๋ฆ๊ฒ๊น์ง ์ผํด์ผ ํ ๋๋ ๋ฐ๋์ ์ฒญ๊ด ์ฐจ๋จ ์๊ฒฝ์ ์ฐฉ์ฉํฉ๋๋ค.
๋ฐ์ ๋ฐฑ์๊ด์ด๋ ์ฒ์ฅ ํ๊ด๋ฑ ๋ถ๋น๋ ํผํฉ๋๋ค. ์ ๋ ์์ฌ ํ์๋ ์์ด๋ฅผ ์ผ๊ฑฐ๋ ์ง์ ๋ฐํ์ผ ํ ๊ฒฝ์ฐ ๋ ธ๋์ ์กฐ๋ช ์ ์ฌ์ฉํ๋ ์กฐ๋๋ฅผ ์ต๋ํ ์ด๋ก๊ฒ ์ ์งํ์ญ์์ค. ๋ฉ๋ผํ ๋ ์์ฑ์ ๋ฐฉํด๊ฐ ๋์ง ์๋ ๋ ธ๋์ ๋๋ ์ฃผํฉ์ ์์กฐ์ ์กฐ๋ช ์ ์ํ ๋๋ ์๊ธ ๋จํ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒ์ด ์ข์ต๋๋ค.
์ด์ ๊ฐ์ด ์ธ๋กํ ๋์ผ๋ก๋ถํฐ ์ถฉ๋ถํ ๋ฉ๋ผํ ๋์ด ์์ฑ๋๊ฒ ํ๋ ค๋ฉด ๋ง์ ์๊ฑด์ ์ถฉ์กฑ์์ผ์ผ ํฉ๋๋ค. ์ทจ์นจ ์ ์ ๋น์ ๋ ธ์ถ๋๋ ๊ฒ์ ํผํ ์ ์๋ ๋ ์๋ ๋ฉ๋ผํ ๋ ๋ณด์ถฉ์ ๋ฅผ ์ญ์ทจํ๋ฉด ์์ ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์น์ง ์๊ณ ๋ ์๋ฉด์ ์ทจํ๋ ๋ฐ ๋์์ด ๋ ์ ์์ต๋๋ค. 1-3mg์ด๋ฉด ๋์ ์๋ฉด ์๊ฐ์์ ์๋ฆฌ๋ ๋ฐ ์ถฉ๋ถํฉ๋๋ค.
์ ์ ํ ๋ณด์ถฉ์ ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ํ์๋ ์ฌ์ ํ ์๋ฉด์ ์ด๋ ค์์ด ์๋ค๋ฉด ๋ฉ๋ผํ ๋ ๋ถ์กฑ์ด ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๋ ์ ์์ผ๋ฏ๋ก ์์ฌ์ ์๋ดํ๋ ๊ฒ์ด ์ข์ต๋๋ค. ์ธ์ ๋ ๊ทธ๋ ์ง๋ง ์๋ก์ด ๋ณด์ถฉ์ ์ญ์ทจ ์ ์์ฌ์ ๋จผ์ ์๋ดํ์ฌ ํด๋น ๋ณด์ถฉ์ ๊ฐ ์ ํฉํ๊ณ ์์ ํ์ง ํ์ธํ์ญ์์ค.
๋ฐค์ ์ฐฝ๋ฌธ์์ ์์ด ๋ค์ด์ค๋ ๊ฐ๋ก๋ฑ์ ๋ถ๋น์ด๋ ์๋ ์๊ณ์ ํ์๋ฑ, ์ฑ๊ฐ์ ์์ ๋ถ๋น ๊ฐ์ ๋น์ ์ฐจ๋จํ๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ํ๊ฒฝ์ด๋ผ๋ฉด ์๋ฉด ์๋๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๋น์ ์ฐจ๋จํ์ญ์์ค.
๊ฒฐ๋ก
๋ง์ง๋ง์ผ๋ก, ์ฌ๋ฐ๋ฅธ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ๋ค๋ฉด ์์ฐ์ ์ผ๋ก ์ถฉ๋ถํ ๋ฉ๋ผํ ๋์ ์์ฑํ ์ ์๋ค๋ ์ ์ ํ ๋ฒ ๋ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ์ถ์ต๋๋ค.
์ธ๋กํ ๋์ ์์ฑํ๋ ๋ฐ ํ์ํ ์์์๋ฅผ ์ถฉ๋ถํ ์ญ์ทจํ๊ณ ํด๊ทผ ํ ์ด๋ฉ์ผ ๊ณ์ ์ ๋ก๊ทธ์์ํ ํ ๋ ธํธ๋ถ์ ๋๊ณ ์ทจ์นจ ์ 30๋ถ ์ด์ ๋ถ๋๋ฌ์ด ์กฐ๋ช ์๋์์ ํด์์ ์ทจํ๋ฉด ์๋ฉด์ ์ทจํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋์์ง๋๋ค. ์ ์ ์ ์๋ฉด ํ๋ ฅ์ด ๋์น๊ณ ์์ฐ์ ์ด๋ฉฐ ๋ฉ์ง ํ๋ฃจ๋ฅผ ๋ณด๋ด๋ ๋ฐ ๋์์ด ๋ฉ๋๋ค.
์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ:
- Bamalan OA, Al Khalili Y. Physiology, Serotonin. [Updated 2021 Mar 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545168/
- Henry, Kathryn. โEat Right for Your Brain Type.โ Dr. Kate Henry. https://www.doctorkatehenry.com/eatrightbraintype Accessed 19 December 2021.
- Foster, Russell G. โMelatonin.โ Current Biology. Vol. 31, Issue 22, 2021. https://doi.org/10.1016/j.cub.2021.10.029.
- โThe Pineal Gland and Melatonin.โ Colostate.edu, 2018, www.vivo.colostate.edu/hbooks/pathphys/endocrine/otherendo/pineal.html. Accessed 5 Jan. 2022.
- โUnderstanding Sleep: Brain Basics.โ Office of Communication and Public Liaison. National Institute of Health. https://www.education.ninds.nih.gov/brochures/17-NS-3440-C_508C.pdf Accessed 19 December 2021.
๋ฉด์ฑ
์ฌํญ:์ฐ๋์ค ํ๋ธ์ ์ทจ์ง๋ ์ํ์ ์ธ ์ง๋จ์ด๋ ์น๋ฃ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ ๊ฒ์ด ์๋๋๋ค.